be inspiration with SUNDA friendship spirit

Responsive Ads Here

Monday 30 August 2010

Hadis Goler

Kakocapkeun di hiji pasantren, kiayi sareng santri-santrina nuju ngaderes elmu pangaweruh ngenaan hadis. Kusabab peuting geus nyerelek ka wanci janari, loba santri anu geus lunggat-lenggut nundutan. Teu saeutik anu ngadon PPH alias Puluhak Polohok Heuay. Bari kiceup kiceup baseuh wae. Komo anu geus ngaguher sare mah teu kaitung jumlahna da kakuping pisan tina ngorokna mani patembal-tembal siga sora kuur tea geuningan. Aya sora kahiji, sora kadua, sareng sora nu silung mun dina suling mah. Tapi kiayi ngadon jongjon wae ngawurukan santri-santrina. Teu malire kana kaayaan santri yen tos loba nu ngajoprak.

Ibro, salah saurang santri satengah sadar tumaros ka kiayi bari matana dibente-bentekeun ngusir katunduh.

“Abah, atuh ngaos teh dicekapkeun heula dugi ka dieu. Manawi tuh tingali santri-santri teh tos talibra” pokna ngawani-wani maneh tumaros ka kiayi.

“Naha kitu? Padahal Abah acan beres ngawulang ieu teh” kiayi rada heran.

“Muhun Abah, tapi percumah panginten da santri tos seueur anu nundutan. Moal dugi elmuna oge” Ibro mere alesan.

“Cik ah, ku Abah rek dibere hapalan hadis wae atuh,” kiayi siga nu teu malire ka Ibro.

“Abah, komo dipasihan hapalan hadis mah, beuki talibra wae sigana teh. Moal tiasa ngapalkeun tos weungi kieu kalayan cape mah,” Ibro keukeuh.

“Ih, Abah mah rek mere hapalan hadis anu bisa ngahudangkeun anu sare, bisa mawa cenghar anu keur nundutan,” kiayi ngayakinkeun.

“Naha hadis naon Abah?” Ibro panasaran.

“Sok geura harudangkeun heula santri-santri teh. Ulah ngan sare wae keur diajar teh” ceuk kiayi mani tarik pisan satengah ngagorowok bari ngagebrak meja leutik di payuneun anjeuna.

Ibro gura giru ngahudang-hudangkeun babaturanana.

“Yeuh, Abah rek mere hapalan hadis anu bisa mawa cenghar maraneh. Geura kacai heula sibeungeut ka ditu,” kiayi nitah santri anu kakarek hudang jeung satengah ngarenjag ngadenge sora kiayi nu tarik jeung handaruan.

Sanggeus santrina ngajajejer rapih payuneun kiayi, anjeuna nyarios ka santri-santri: “Hadis anu kahiji: “Man tarok kalafana, wa faruduhu ala cipatina” kiayi ngaluarkeun hadis

Santri-santri bengong da asa kakarak ngadenge hadis model kitu.

“Abah, hadis riwayat saha sareng naon hartina? Naha geuning simkuring mah asa nembe mireng?” Ibro heran.

“Cik regepkeun ku silaing atuh. Eta hartina, nitah si Maman supaya narok kalapa, terus diparud supaya bisa kaala cipatina,” ceuk kiayi disusul para santri anu ting barakatak. Cenghar ari aya nu lucu mah.

“Oo… tiasaan geuning Abah mah,” Ibro seuri.

“Aya deui yeuh: “Afdolu dahri wasafatul bakri, waja’at kulubuhum wal bakru pataaya” kiayi sumanget. Santri runga ringeu teu ngarti.

“Hartosna, pang apdol-apdolna dahar nyaeta sareng beuleum sepat, kulub ja’at jeung beuleum peuteuy” kiayi mere penjelasan.

“Hahahaha…” kontan tambah calenghar deui santri-santri teh.

Santri beuki resep mirengkeun kiayi.

“Abah, aya deui kitu hadis model kitu?” Ibro teu sabar.

“Aya,” kiayi singkat nembalan.

“Ieu yeuh: “Man kana basola fi tuuri, idza sajada fahuwa hupir,” kiayi mani fasih.

Santri-santri mikir, bari pok nanya babarengan, “Naon hartosna Abah?”

Kiayi gumujeng terus ngajawab: “Hartina nyaeta sing saha-saha anu bisul dina tuur, lamun sujud pastina manehna ripuh,”

Geur wae para santri mani ngabarakatak. Malah aya anu gogoleran sagala bari reumbay cimata. Sigana nu kiih oge aya meureun.

“Abah mah tiasaan. Mani siga hadis nyaan. Padahal eta mah campuran basa Arab jeung Sunda. Anu dibalikkeun oge aya: ripuh jadi hupir” Ibro teu kuat nahan seuri.

Kiayi gumujeng bari pok nyarita, “Ieu mah lain hadis nyaan, tapi hadis goler. Buktina silaing tuh loba nu ngagoler bari seuri. Riwayatna oge ieu riwayat Abu Mardud da moal aya hadis kieu mah”

Kaayaan jadi tambah rame kunu sareuri. Beda pisan jeung sababaraha waktu tadi mani jempe da narundutan.

“Dibere heureuy mah mani calenghar nyah silaing teh. Tos ah Abah cekapkeun heula sakieu. Abah oge tunduh. Wassalaamu’alaikum” kiayi ngucap salam.

Saencan kiayi mulih, Ibro ngawani-wani maneh nyarita ka kiayi.

“Abah abdi oge tiasa atuh ari hadis goler mah. Aya ide yeuh: man akala fil wartagi fahuwa bayaro, fain lamyastha’thi fahuwa kaburo,” ceuk Ibro bari seuri.

“Bisa ari hadis goler kieu mah nya Ibro maneh teh?” kiayi tumaros.

“Hehehe.. muhun Abah, eta teh hartosna: sing saha-saha anu dahar di warteg ieu, manehna kudu bayar. Lamun teu mampuh bayar, manehna kudu kabur” ceuk Ibro.

“Hus teu menang atuh. Kudu bayar bisi disumpahan teu bisa hitut saumur-umur,” ceuk kiayi bari ngaleos ninggalkeun para santri anu keur sareuri mani rame akeuy-akeuyan.

Noel ti http://osolihin.wordpress.com

Thursday 19 August 2010

Nyeungeut Karbit & Ngumpulkeun Dahareun

Nyeungeut karbit

Nyeungeut karbit téh sasat geus jadi kalangenan kuring saban bulan puasa. Biasana, pidua poéeun deui ka puasa, mun pareng Ema ka pasar balanja jang kaperluan munggah, kuring sok pesen ménta dipangmeulikeun karbit. Babaturan ogé sihoréng sarua, tampolana mun kolotna pohoeun teu meuli, sok terus ceurik gégéréléngan.

Atuh ti beurangna dag-dég-dog nyieun lodong ti mimiti awi panggedéna tepi ka nu pangleutikna, merenahkeunana disusun jiga runtuyan calung. Peutingna sabada buka, pak-pik-pek mékprékkan karbit sagedé-gedé indung leungeun. Ari awi nu sok dipaké lodongna, di antarana awi surat, gombong, bitung, atawa awi tali.

Raména nyeungeut karbit biasana ti peuting sabada tarawéh. Atuh nyeungeutna ogé sok bareng jeung babaturan, grup-grupan, najan kitu ari karbitna mah sok marekel séwang-séwangan. Ana derna badis keur perang baé, patémbalan antara lembur kuring jeung lembur batur nu paeunteung-eunteung. Atuh lamun geus deukeut ka lebaran mah, minangka mariemna, sok ngahaja nyieun lodong tina tangkal jambé atawa kawung, sorana ngageleger handaruan.

Harita aya kajadian lucu, tapi matak reuwas kareureuhnakeun. Sanggeusna lodong diseungeut, tara langsung deui dieusian karbit, tapi sok didédéngékeun heula, nyereces kénéh karbitna atawa henteu. Upama nyereces laju dicocokan deui liangna, ana diseungeut téh sok disada kénéh, najan teu pati tarik gé. Tah harita basa kuring nitah ngadéngékeun nyereces henteuna ka babaturan, panyeungeut masih hurung, ceuli babaturan persis dina tungtung lodong. Ari tel téh teu kahaja seuneu antel kana liang panyeungeutan, beledag disada, atuh babaturan tepi ka kokowowongan katorékan. Hayang seuri campur reuwas, tilu poé teu patanyana ogé.

Ngumpul-ngumpul dahareun

Kasebutning keur puasa, komo manjing asar, nénjo hulu peda sésa buka gé matak uruy. Tampolana sok papadon ka Ema, tong dipiceun engké rék dicocolan ari buka. Ngareungeu kitu Ema ukur nyenghél, tapi surti ka nu keur lapar.

Kitu nu kaalaman ku kuring jeung babaturan gé, teu weléh kabita waé. Malah, antukna mah sok dibayang-bayang, dur magrib téh rék dahar itu heula ieu heula. Tah, kabiasaan ngabayangkeun jiga kitu téh kababawa mangsana ulin ngabuburit. Kadaharan teu sirikna dikumpul-kumpul. Babaturan nu boga tangkal jambu atawa kérsen upamana, sok tingtérékél wé kanjat marerekis pésak gé, bebekelan jang engké buka. Atuh kasorénakeun mangsana tukang dagang dadakan bulan puasa dadasar, sabangsa kulak-kolek katut candil teu burung payu. Kaburitnakeun tukang dagang téh pak-pik-pek ngaladangan, papada hayang diheulakeun sieun kaburu magrib. Atuh nungguan dur magrib téh geus mendeko bari dilingkung ku rupa-rupa dahareun, antukna mah kanjat sok barieukeun, kudu naon heula nu pangheulana dihuapkeun.

Mindeng kajadian, lantaran makmak-mekmek sagala didahar, atuh teu kuat tarawéh, anggur adug songkol kamerekaan. Janari kitu deui, saur téh nataku horéamna, semet cuhal-cahél alakadarna da beuteung sasat teuas kénéh. Balukarna, lantaran saur teu normal, atuh beurangna jadi kaduhung teu rewog saur, sagala kabita deui nu antukna nya ngumpul-ngumpul dahareun deui[hanca]

Thursday 12 August 2010

Bulan puasa di lembur kuring


Bulan puasa téh pohara dianti-antina, komo keur barudak di lembur mah. Atuh komo lebaran, weu, puseurna kabagjaan. Kitu deui anu kaalaman ku kuring harita mangsa keur budak, loba kalangenan bulan puasa anu matak waas, hésé dipopohokeunana. Bisa jadi keur barudak ayeuna mah bulan puasa téh taya bédana jeung bulan-bulan biasa.

Aya sawatara kabiasaan barudak lembur dina bulan puasa, nyanghareupan lebaran, jeung mangsana lebaran. Bisa jadi kiwari gé masih aya, tapi méh teu jadi hal anu istiméwa. Di antarana waé kuramas, ngabuburit, tarawéh tanggal lilikuran, abring-abringan subuh, nganteurkeun rantang, mecak baju anyar, jeung ngumpul-ngumpulkeun peresénan buruh tamat puasa. Geura urang dadarkeun.

KURAMAS

Bulan puasa téh baheula mah sakola ogé pakanci sabulan campleng. Atuh waktu sabulan téh tara ieuh dipaké diajar, paling ogé ngaji di madrasah. Ari mangsana munggah, piisukaneun puasa, ulin téh sok tara kebat. Da Ema ngomat-ngomatan, kadé poho kuramas, cenah.

Lantaran inget kana cariosan Ema téa, atuh ulin téh tara jauh. Enya, paling gé milu ngalintar di balong, atawa milu néwakan lauk dina balong anu ngahaja dibedahkeun. Di lembur mah puguh wé obyag kacida munggah téh. Tah, mangsana lohor, kuring jeung babaturan sok terus kuramas, tampolana silih kasay ku daun calingcing. Kuramas téh geus maranti dina padasan atawa di balong Aki Lebé nu aya tajugan upama kabeneran teu dibedahkeun.

Bulan puasa téh karasa naker istiméwana, sarung hapeuk gé sok ngahaja ku Ema diseuseuhan heula jang engké peuting tarawéh. Malah kungsi sakali mangsa kuring poho waktu mandi teu kuramas. Teu ngingetkeun tiris, harita kénéh, magrib-magrib ngahaja mandi deui. Wayahna cék Ema, pan énjing badé saum. Kuring unggeuk bari ngahodhod.

NGABUBURIT

Sanajan waktu mah angger, teu ngagancangan teu ngendoran, tapi ari keur puasa mah sok ngadak-ngadak asa lila. Seug komo upama mangrib diarep-arep bari ngajentul di imah, kabina-bina keselna. Beuki tambah ripuh puasa téh upama selengseng seungit pasakan anu jolna ti dapur. Tah upama kuring geus kusang-kaséngan, Ema sok ngajurung malar ngabuburit. Atawa, mun embung ingkah, Ema sok miwarang ngaganjel beuteung ku bantal bari nangkuban. Lumayan aya karasana, teu seueul teuing angen téh.

Jaman kuring keur budak, di lembur, ngabuburit téh béda jeung budak ayeuna di kota. Enya, geuning barudak kota mah nu katénjo téh ngagimbung di tempat PS (playstation) atawa di tempat dingdong anu ilaharna ngahiji jeung bilyar. Tah, barudak lembur mah ngabuburit téh éstuning jarambah; ngurek, nawu kulah, morog manuk, tampolana ngadon ngondol hui. Enyaan teu karasa nyérélékna waktu téh. Ti lohor ka asar asa sakeudeung jeung teu karasa lapar deuih. Atuh geus karuhan ti asar ka magrib mah asa nyérélék pisan bubuhan sok terus ngaji ka madrasah.

Tétéla kabiasaan ngabuburit téh karasa mangpaatna, da najan sakumaha resep ulin gé tara tepi ka kalalanjoan. Anu karasa ku kuring harita, Ema kacida setréngna dina urusan salat jeung ngaji mah.

TARAWEH LILIKURAN

Dina bulan puasa minggu kahiji mah masigit téh sok karasa heureutna. Anu tarawéh kolot-budak katut ibu-ibu sasat ngagebreg. Lamun seug ngukur kana kahusuan mah, anu karasa ku kuring harita, sasat jauhna gé tangéh boa. Enya, da geuning resepna téh semet marotah baé, tampolana kélu silih téngkas jeung silih suntrungkeun sagala. Atuh mokaha balik tarawéh téh maké jeung aya nu bencenong tarang sagala. Harianeun mun balik teu rawah-riwih ninggang ka budak awéwé mah.

Lebah balikna deuih nu resep téh, sok ngahaja tingsalingker di nu poék lebah dapuran cau. Barang barudak awéwé ngabrul ka lebah dinya, tangkal cau diendag-endag, atuh teu wudu tingjareritna. Malah aya kalana labuh karéngkas mukena. Kitu lengerna harita kuring keur budak.

Sanggeus meuntas saminggu, nu tarawéh ka masigit téh jadi coréngcang, tinggal bapa-bapa, ibu-ibu katut aki-aki baé. Tah, lamun geus coréngcang kitu, kuring sok sangeuk ka masigit, najan dikukuprak ku Ema ogé.

Minangka resepna deuih tarawéh téh upama geus nincak lilikuran, atuh masigit gé jadi ramé deui. Biasa wé kuring jeung babaturan mah ngadon marotah, silih berik silih suntrungkeun. Anu pangkeuheulna mah upama babaturan geus aya nu ngamimitian bekok colok, da ngantelkeunana kanjat antel kana irung.

Resep tarawéh tanggal lilikuran mah, sabab di masigit sok loba dahareun kayaning opak, wajit, ranginang, katut tumpeng. Pangeusi lembur bagilir nganteuran ka masigit, nya lumayan waé aya buruh capé tarawéh. Ngan édas, lantaran geus menda, jadi horéam saur téh.

ULIN SUBUH

Rérés saur, sabada salat subuh, kuring jeung babaturan sok ngahaja ngadon abring-abringan sapat tepi ka isuk-isuk. Ti dituna mah olahraga da maké sok aya nu acreug-acreugan lumpat. Abring-abringan subuh gé teu éléh resepna jeung ngabuburit.

Lain baé barudak horéng nu raresep ulin subuh téh, barudak rumaja jeung pamuda gé loba. Tampolana, anu katénjo, maké jeung arotél sagala, tug padahal cék Ema mah dipahing pisan kitu peta bulan puasa téh. Ari kuring onaman da masih lembut, tara tepi ka kitu mah. Enya, paling ogé lulumpatan bari éak-éakan. Orokaya, lantaran kamalinaan olahragana tepi ka sok jadi hanaang. Malah babaturan mah saking teu kaampeuh hanaangna, sadatangna ka imah téh culang-cileung, regot nginum citéh bari urut janari. Harianeun. (Hanca)

The penguin shines across the loving hydrogen.
Kindle Wireless Reading Device, Free 3G + Wi-Fi, 6" Display, Graphite, 3G Works Globally - Latest Generation

Monday 26 July 2010

Si kabayan ngalamun

Mitoha si kabayan keuheuleun pisan, sabab si kabayan sok ngalamun wae. di gawe bari ngalamun, dahar bari ngalamun, mandi bari ngalamun komo di pacilinganmah mani beuki anteng ngalamuna teh…

sakali mangsa si kabayan manggih endog meri, ngagoler dina jarami di sawah mitohana, si kabayan atoheun pisan, gancang endog meri teh di bawa kaimah de tembongkeun ka pamajikanana.

“sukur, ka dieu urang kulub, keu si encid (budakna red.)” ceuk pamajikan si kabayan.

“montong” tembal si kabayan, “anggurmah rek di pegarkeun, di pilukeun kana hayam bapa, nu ayeuna keur nyileungleum” tembal si kabayan. ti dinya endog teh di teundeun hareupeunnana bari di taksir.

“kumaha akang wae atuh, ngan ayeuna mihape budak, uing rek ngisikan heula” ceuk pamajikan si kabayan bari ngajinjing boboko rek ngisikan di pancuran.

si kabayan cingogo di harudum sarung bari nyanghareupan endog. budak mah di antep wae sina kokorondangan dina palupuh, ari manehna anteng ngalamun deui, kieu ngalamuna teh….

“endog teh pasti megar, heug bikang, engke pasti ngendog deui. umpamana wae ngendogna sapuluh terus di pegarkeun deui, megar deui jadi boga sabelas meri tah, pek kabeh ngendog deui, mun endogna sapuluhan jadi boga 110 endog, beuki lila meri teh beuki loba. endogna oge pasti beuki loba. aing rek jadi bandar endog, endog di jualan aing jadi loba duit. duitna di beulikeun domba bikang. domba na baranahan tepi ka aing loba domba, dombana di jual kapasar, terus di beulikeun munding sarakit, munding oge baranahan, aing bakal loba munding… adeuh..huhuy… munding aing mani rendang di sawah…….”

keur kitu, geprak wae endog si kabayan teh di baledog ku pamajikanana tepi ka peupeus, sihoreng endog teh kacingcalang.

“kabayan, cing atuh kana ngalamun teh mani kamalinaan, tuh tenjo si encid mani buncunur sirahna tidagor kana tihang, da di antep wae…”

si kabayan kalahka molotot ka pamajikannana.

“kunaon munding aing di ruksak ku maneh..? rasakeun ieu paneunggeul..” ceuk si kabayan bari ngamang-ngamang sapu.

pamajikan si kabayan sieuneun, tuluy lumpat ka imah kolotna, bari ngais budak. si kabayan ngudag bari angger ngamang-ngmang sapu.

mitohana norojol ti imah, tuluy nanya ka si kabayan.

“ku naon maneh teh kabayan kawas nu teu eling..”

“bongan munding uing di ruksak ku si iteung..”

“na timana maneh boga munding…?”

“pan tina ngajual ladang endog asal na mah..” tembal si kabayan

“bohong ketang, ngalamun wungkul, barina ge endogna kacingcalang..” si iteung nambalang

“euh kitu..” ceuk mitoha si kabayan..” paingan atuh kebon aing, mani ledug di ranjah munding, ari maneh boga munding mah, hayoh gantian, mun teu di gantian di laporkeun ka pulisi..”

“ampun pa..” ceuk si kabayan ” abdimah teu gaduh bulu-buluna acan munding teh, eta mah lalamunan. hayu iteung urang balik..” si kabayan ngajak balik kapamajikanana.

mitohana gogodeg.

isukna si kabayan dititah ngala kalap ku mitohana, tina sapuluh kalapa, si kabayan bakal di buruhan kalapa sa hulu. si kabayan atoheun pisan, terekel wae naek kana tangkal kalapa rek ngala kalapa nu kolot.

barang nepi ka luhur tuluy diuk sidengdang dina sela-sela dahan kalapa, teng wae ngalamun.

“buruh ngala kalapa rek di jual, ladangna di beulikeu kana endog hayam, tuluy di pegarkeun, pek di ingu. hayamna beuki loba, endogna ge rea deuih, endog di jual ka pasar, aing jadi bandar endog. tina ladang endog aing rek meuli domba, domba oge ngareaan…. aing jadi bandar domba, tina bati domba aing rek meuli munding… eh ketang moal, moal meuli munding bisi ngaruksak sawah mitoha… ah rek meuli kuda wae. kudana kuda balap.. kuda ustrali nu jangkung tea, aing jokina…plok..plok kudana di lumpatkeun…”

bari ngalamun kitu teh si kabayan reurendeukan dina palupuh kalapa.

“kuda teh beuki tarik lumpatna… horseh kotoplak…kotoplak……” sikabayan beuki motah wae diukna dina palapah kalapa, tepi ka palapah teh pepelenoyan. kulantaran motah teung palapah teh potong, sikabayan ngoleang kabawa ku palapah kalapa. gebrus wae ka balong. untungna kalapa teh sisi balong, si kabayan pipina bared keuna regang awi, sukuna tipalitek, untung teu maot oge.

ti harita sibayana kapokeun deui ngalamun dina tangkal kalapa…..

Persib aing taun 80-90 an

 Rumasa, kuring téh kuduna geus kaasup sabagé anggota rombongan BOBOKO (bobotoh kolot).
Barina gé ku teu pati akrab-akrab teuing ka kumaha bungkeuleukanna Persib jaman kiwari mah.

Bobotoh jaman ayeuna mah bagéa, meni bisa talertib - katalatur siga aya nu ngomandoan waé (hehehe... enya kétah, pan ayeuna mah geus aya "panglima"na). Baréto mah nya kitu wé lah, bobotoh téh teu dikomandoan gé daratang ti suklakna ti siklukna ari si Pangeran keur tandang ka Senayan mah. Teu weléh ti sakuliah Jawa Barat, lain ngan anu ti Bandung wungkul. Apan Persib téh geus jadi jatidiri keur nu ngarasa sabagé urang Sunda mah.

Kunaon maké dilandi "si Pangeran Biru" ?
Atuh puguh da kostim-na pan pulas bulao. Jaman perserikatan mah asana téh euweuh deui kasawelasan punjul anu kostim-na bulao salian ti Persib.

Naha Pangeran ?
Nya puguh, da pantes. Pan barudak lalaki anu maréngbalna.
Oooh... éta téh kutan kulantaran ari keur tandang, para suporter teu burung disuguhan ku "permainan cantik nan mematikan" á la Persib. Pantes pisan atuh dilandi Pangeran mah da ari keur di lapangan mah pamaén Persib teh meni pada mangrupakeun "kijang kencana".

Ari jaman makalanganna anu kaalaman langsung ku kuring mah nyéta basa Persib ngaraja dina lalaga paméngbalan nasional taun :
'83 & '84 : 0-0 & 2-2 vs PSMS Medan; éléh adu pinalti duanana. Coba mun euweuh Ponirin Meka mah, da pastina pan lebeng lawang gul tim ti Medan téh, da euweuh kiperan! Jaba pan si Nomer 10 téh keur kinclong-kinclong-na!
'86 : 1 - 0 vs Perseman Manokwari; jaman si Adolf "Mutiara Hitam" Kabo, anu pernah api-api éléh 6 - 0, ku saha nya, poho!,
'90 : 2 - 0 vs Persebaya; si Putu Yasa maju teuing ka hareup, bék Persibaya Subangkit ngoper tarik teuing atuh jadi gul bunuh diri, terus babak kadua Kang Dede Rosadi noél bal ku dampal suku kénca anu dilipet di tukangeun nu katuhu, ngagulkeun nu kadua. Tapi anu istiméwa ogé, dina semipinal (3 - 0 vs PSM Ujungpandang), gul nu kadua, bal dioper ti sayap katuhu, si nomer 6 maju ka hareup terus megat muntah balna anu masih kénéh ngapung di udara. Disipat ku tungtung luar suku katuhu. Jelebeeet... GUL!!!! Halaaah.. Kang Robby éta gul téh pangsaé-saéna anu kapanonan sorangan ku abdi! Jeung éta deuih, kuduna kiper urang téh pada wanian siga Kang Samai S., basa Kang Ade Mulyono aya nu némprang tarik pisan, Kang Ade ogé nepi ka gugulitikan, beretek Kang Samai lumpat sataker kebek ti daérah gawang, aya kana satengah lapangna mah. Éta pamaén tim lawan anu jail téa diudag nepi ka kabur tipaparétot ka sisi lapang, LoL!
'93 : 2 - 0 vs PSM Ujung Pandang; jadi jawara dina lalaga sepakbola perserikatan anu pamungkas) & '94 (1 - 0 vs Petrokimia Putra; jadi jawara "Ligina" édisi kahiji)

Tah nepi ka ayeuna can aya deui catetan préstasi anu cukup nyugemakeun. Beu!...

Wednesday 12 May 2010

Telepon "Keupeul"

Jaman keur budak, sok ulin teteleponan. Lain meuli, da duitna ge teu boga, tapi nyieun ku sorangan. Make dus urut wadah kok (shuttle cock), dipotong dua, terus disambungkeun make benang. Ulinna kudu duaan, benang nu panjangna kira-kira lima meteran dipanteng, masing masing nyekel ‘gagang telepon’. Ngomong jeung ngadengekeun kudu piligenti, sakali sewang. Kitu teorina, sabab ari praktekna mah najan teu make ‘telepon’ oge da kadenge ieuh atuh nu ngomong teh, bubuhan teu jauh, jaba ngomongna gogorowokan. Tapi dunya budak mah pan beda, imajinatif. Resep we nu aya. Aranteng tah ku kitu oge.
Ari jaman kiwari mah beda deui. Alo-alo kuring ge sarua boga teteleponan. Ngan ayeuna mah teu kudu nyieun sorangan. Cocooan nu bentukna persis telepon nyaan. Hargana duka teuing sabaraha, da dipangmeulikeun ku indung bapana masing-masing. Malah ayeuna mah katambahan ku telepon keupeul alias telepon genggam alias mobile phone alias hand phone. Hape cenah. Kitu populerna di urang. Ieu oge sarua aya imitasina dina bentuk cocooan budak. Mani geus dengdek-dengdek we eta mah alo, budak nu keur meumeujeuhna tuturut munding, nyeta-nyeta ari kolot keur nelepon. Sarua kabungahna mah, kabungah budak, ngan prosesna wungkul nu beda jeung budak baheula.
Basa telepon keupeul mimiti asup ka Indonesia, teu rea nu boga, ma’lum hargana mahal kabina-bina. Harita mah bentukna oge teu jiga ayeuna, gede, gagarubang jeung beurat, nepi ka jigana mah bisa dipake maledog anjing. Nu bogana oge teu sambarangan: jelema baleunghar, pengusaha, artis, pokona mah nu laloba duit. Nu samporet duit mah cukup ku pager atawa penyeranta (duka naon tah basa Sundana). Bisa narima pesen, tapi teu bisa ngirim. Lamun rek ngahubungi, nya angger kudu ngagunakeun telepon, boh telepon imah, telepon umum atawa wartel.
Harita mah telepon umum koin jeung telepon umum kartu masih jadi primadona. Inget keneh, di gerbang Unpad Dipati Ukur, luhureun pos Satpam, aya booth telepon koin jeung kartu ngajajar kurang leuwih sapuluh siki. Da pinuh pinuh wae eta teh, teu beurang teu peuting. Nu makena rupa-rupa, ti mimiti mojang geulis nu sareungit, nepi ka barudak sastra nu jalabrig, jeung semu kuleuheu. Di dinya sering jadi tempat cuci mata, ma’lum loba nu harerang. Rada tiiseun teh biasana ti jam sapuluh peuting ka luhur, geus usum sare. Isukna mah rame deui we saperti biasa.
Kadang-kadang sok aya telepon koin nu geus pinuh, nepi ka teu bisa dipake. Kungsi sakali mangsa nelepon teu nyambung-nyambung, jigana duit kencringna geus metet. Rek pindah ka nu sejen keur pinuh, kabeh diparake. Keuheul tah, booth telepon digubrugkeun bari jeung rada ambek. Na ari burudul teh duit receh, aya kana tilu rebueunana jigana. Ah dirawu weh, lumayan jang nelepon deui.
Sanggeus muncul hape generasi awal nu sagede bata tea, teknologi telepon keupeul terus dikembangkeun. Disainna beuki alus jeung bentukna beuki meotan, teu sagede bata teuing, malah nepi ka bener bener bisa kakeupeul ayeuna mah. Hargana oge beuki murah, sabab diproduksi sacara massal, nepi ka hargana bisa ditekan. Najan kitu, angger we aya ari kelas-kelas mah. Murah soteh anu memang fasilitasna terbatas, cukup nyumponan sarat bisa dipake nelepon jeung ngirim SMS. Ari kelas high-end (jang konsumsi kelas atas) mah, angger we teu kabeuli ku jelema leutik model kuring. Fasilitasna canggih, desain mewah, fiturna pabalatak, tangtu we mangaruhan kana harga.
Taun duarebuan telepon keupeul mahabu di mana-mana, ka suklakna ka siklukna. Teu di cacah teu di menak, kabeh pada-pada boga. Telepon umum koin loba nu nganggur, euweuh nu make. Kondisi saperti kieu teh lian ti mayukeun pabrik hape, oge muka lapangan usaha keur balarea. Di ditu di dieu dug deg nu muka counter hape. Pasar hape second hand (urut) jadi rame. Nu ngajualan voucher pulsa pabalatak nepi ka kampung-kampung. Nu nelepon ayeuna mah bisa ti mana wae, teu kudu ti imah, wartel atawa telepon umum wungkul. Asal aya sinyal, jadi. Nu baheula ngan ukur bisa nenjo gambarna dina film atawa sinetron, ayeuna mah geus jadi ‘pemandangan’ sapopoe.
Naha ieu teh aya pangaruhna kana gaya hirup (life style) masarakat? Jelas, gede pisan malah. Gaya hirup pragmatis nu sarwa instan bisa kacumponan ku ayana alat komunikasi samodel hape. Geura we, mun baheula nyanghareupan lebaran teh geus siap-siap meuli kartu lebaran, ayeuna mah cukup ku ngirim SMS (short message service) dina waktuna. Teu kudu disiapkeun ti anggalna. Aya nu ulang taun, nyakitu keneh. Rek pesen barang, balanja, pesen tiket, malah pesen pulsa oge cukup ku nelepon atawa SMS. Barudak rumaja anu bobogohan, geus teu usum susuratan. Cukup ku es-em-es-an. Ringkes, praktis, murah, tur teu kudu make panglayar.
Ngan di sagedengeun eta, tangtu aya oge ekses negatifna. Remen kabejakeun rumah tangga anu pakucrut alatan SMS ti Mahmud (mamah muda) kabaca ku Mahlot (mamah kolot). Aya oge panipuan via SMS. Biasana ngeneng-ngeneng hadiah puluhan juta atawa mobil, atas nama perusahaan nu geus kawentar, bari jeung tungtungna teh sok kudu transfer heula duit keur ‘biaya administrasi’. Aya deui nu disebut SMS berantai. Ieu mah biasana kudu nyebarkeun deui SMS (forward) ka welasan nomer, sarta mun ieu diestokeun, cenah bakal manggih ‘kejutan yang menyenangkan’. Di internet mah nu kieu teh disebutna hoax, kurang leuwih sarua jeung spam (imel/serelek runtah). Rupa-rupa kajahatan, nepi ka kasus sogok jeung suap oge loba nu kajadianana ngagunakeun fasilitas handphone.
Ceuk para sepuh, sagala rupa oge pasti aya sisi hade jeung sisi gorengna (lain gorengan), lir ibarat peso. Pan peso ge ari dipake bener mah kacida mangpaatna. Ibu-ibu keukeureut sayuran di dapur jadi gampang. Meuncit hayam, pasti make peso, mangpaat tah kana perbaikan gizi. Sabalikna peso oge bisa dipake kajahatan. Jambret, tukang todong, rampog, bisa make peso pikeun alat bantu nyingsieunan korbanna. Memang sagala rupa oge gumantung kana niat nu makena. Kumaha ari telepon keupeul? Sarua we. Dipake tujuan hade nya hade, dipake goreng nya goreng. Omat hape teh ulah dipake ngalakukeun kajahatan, nipu batur, salingkuh, komo dipake ngeureutan sayur mah, da lain kitu fungsina. Jadi, sakali deui, sagala ge gumantung kana niat nu makena.

Rupa - Rupa Kabeurangan

Cek sakaol, kabeurangan teh aya dua rupa: kabeurangan nu dihaja, kabeurangan rada dihaja, jeung kabeurangan nu teu dihaja. Baruk aya kabeurangan nu dihaja kitu? Seueur, kulan. Eta geuning sok loba PNS nu ngantorna sakainget. Kuduna ngantor jam tujuh, ku sabab asa digawe di kantor nini aki, der datang jam sapuluh. Mending mun digawena teh suhud, balik jam opat atawa jam lima. Ieu mah henteu. Jam satengah satu geus anggalesoh, bujurna ngadadak lenjong. Alesan itu ieu, leos we balik. Na ngaladangan naon atuh nya ari nu kitu? Eta ku geus teu asa jeung jiga tea meureun..
Anehna ari di kantor-kantor swasta gedean mah leuwih disiplin. Lain euweuh, ngan asana moal ngabudaya jiga di kantor-kantor pamarentah. Ieu teh taya sanes ku lantaran di swasta mah biasana jelas dina soal 'reward and punishment'. Bolos sakitu jam, nya potong we gajihna, kitu conto nu gampangna mah. Nya ieu pisan nu teu dilarapkeun di kantor-kantor pamarentah teh. Pagawe negeri mah jongjon, sabab gajih geus maneuh unggal bulan. Perkara bolos atawa melencing, wah, nu dilaluhur ge sarua we melencing. kitu biasana alesanana teh.
  
Pun lanceuk kabeneran pagawe nagri di Cirebon. Ngadongeng, cenah eta mah aya anak buahna nu digawena teh ngan ukur sapoe dina sabulan, istuning datangna teh ngan poean nyokot gajih wungkul. Dipapatahan mah dipapatahan, hih angger we kitu. Alesanana teh cukup ku, "Teu gaduh ongkos Pa.." Dasar euweuh kaera.
"Naha atuh lain carekan, atawa laporkeun we ka atasan?" cek kuring mangloh.
"Teu wasa," tembal ki lanceuk, "Sidik si eta teh dulurna atasan Akang.."
Wah, teuing atuh ari kitu mah!
Kumaha ari kabeurangan nu rada dihaja? Ieu mah sabenerna teu hayang kabeurangan, tapi aya hal sejen nu nyababkeun kabeurangan. Contona mun keur usum mengbal Piala Dunya tea. Pan sarerea ge tangtu lain hayang kabeurangan, tapi hayang lalajo mengbal. Kadang-kadang sapeuting jeput tah teu sare ngabelaan karesep kana mengbal teh, bari jeung nu mengbalna mah teu dulur teu baraya, teu hir teu walahir. Ngan orokaya isuk-isukna sok tunduh. Jadi we kabeurangan. Teu dihaja pan kabeuranganana mah? Tapi lalajo mengbalna - nu matak tunduh nepi ka kabeurangan ngantor, eta mah dihaja. Jadi, nu kieu nu kabeurangan rada dihaja teh.
Nu katilu, kabeurangan nu teu dihaja. Ieu mah bener-bener teu dihaja. Tangtu kabeuranganana oge moal terus-terusan jiga PNS. Bisa wae peutingna aya nu gering, terus kudu kemit, teu bisa sare. Ngaranna ge musibah. Jadi mun isukna kabeurangan, nya dima'lum, da lain kahayangna tur lain ngahaja.
Di kampung, sok loba pisan budak sakola nu kabareurangan. Alesanana oge kuat, babantu digawe ka kolotna. Ma'lum budak di kampung mah, najan leutik keneh, loba nu geus diandelkeun mantuan kolot. Ngarit jang domba tea, ngala cai tea, narokan suluh tea, jeung sajabana. Kitu soteh da meureun kajurung ku kaayaan. Mun kolotna sagala aya mah, piraku teuing tega anakna kudu migawe pagawean kolot nepi ka matak kabeurangan sakola sagala. Ngan dalah dikumaha deui atuh. Matak guru-guru di sakola ge sok loba ngama'lum, tamaha, bongan pamarentah can bisa ngama'murkeun sakabeh rahayatna.
Sanajan kitu, ari mindeng-mindeng teuing mah, keuheul oge pa Guru teh. Saperti si Ibro anak Mang Daman. Eta mah da teu sirikna unggal poe atuh kabeurangan teh. Memang sabenerna mah memeh sakola teh manehna sok guwa-gawe heula mantuan kolotna. Ngan ku sabab mani unggal poe pisan, Pa Guru teh antukna mah bendu oge.
Basa si Ibro kabeurangan deui, Pa Guru nyentak, "Tas naon heula atuh maneh teh Ibro? Tuh batur mah geus ngerjakeun soal aya kana sapuluhna!"
"Euh..Punten Pa Guru, abdi wangsul macekkeun heula domba nembe teh.." si Ibro murungkut.
"Macekkeun domba? Na atuh lain ku bapa maneh nu kitu mah?" Pa Guru beuki wera.
"Eu..eu..moal tiasa atuh Pa, kedah ku domba deui..." si Ibro ngalengis bingung, satengah ambek. Teungteuingeun ari Pa Guru, maenya bapana kudu macek domba!
Di guar ti http://sundablog.blogspot.com 

Monday 15 March 2010

Pamali Jeung Sanget

“Téng manuk téng, anak merak kukuncungan”
“Uyah mah tara téés ka luhur”
“Melak cabé jadi cabé, melak bonténg jadi bonténg”


NGAHAJA dina ieu tulisan dibubukaan ku nyutat 3 pari­basa Sunda. Maksudna mah keur tatapakan pamiangan tujuan ieu tulisan. Dina paribasa kahiji jeung kadua, eusina ngagambarkeun hu­bung­an antara anak jeung nu jadi kolotna. Lain hubungan génétis wung­kul tapi hubungan patalina, adat kabiasaan, tabéat, watek jeung sifat anak. Hadé goréngna anak ditangtukeun ku bekel atikan jeung pangajaran ti kolotna. Ari paribasa katilu, eusina nuduhkeun mun urang melak hadé tangtu jadina gé hadé, melak goréng jadina goréng. Hadé jeung goréngna budak gumantung kana pepelakanana ti nu jadi kolotna.

Anak, sacara kodratna lahir dina kaayaan suci bersih lir kapas nu nyacas bodas. Rék jadi hideung, rék jadi beureumna téh kapan kumaha kolotna. Cara dina keretas téa mah budak téh lir keretas bodas tulisaneun. Rék ditulisan ku nu rocét atawa ku nu rapih, gumantung ka nu nulisanana. Sakumaha dina ajaran Islam gé aya hadis nu nerangkeun yén orok gubragna ka alam dunya dina kaayaan suci bersih, rék di-Islamkeun, di-Nasranikeun, atawa di-Majusikeun téh gumantung indung jeung bapa, nu jadi kolotna. Kolot boga kawajiban nangtukeun pikaharéup­eun anakna. Rék sina hadé, rék sina goréng, rék Islam, Nasrani, atawa Majusi kumaha kolot nu ngurus jeung ngatik ngadidikna. Di dieu, pangaruh kolot téh gedé pisan dina lebah nangtukeun atikan jeung didikan ka nu jadi anak.

Jaman baheula, para karuhun Sunda tétéla geus boga padika keur nangtukeun papagon hirup anak incu buyut turunanana. Ajaran atawa papagon hirup nu kitu téh ceuk istilah populérna mah disebut “Kearifan Tradisi” atawa aya ogé nu sok nyebut “Kearitan Lokal” téa. Nya éta sarupaning ajaran, aturan, padika, tetekon, papagon hirup jeung palasipah hirup nu asalna tina “luang ti papada urang”. Cindekna gumelarna kawijakan hirup nu turun-tumurun téh biasana ngeunteung tina alam sabudeureun. Contona mangrupa babasan, paribasa, kapamalian, uga, cacandran, sanget, rupa-rupa upacara adat, jampé-jampé, paparikan-sisindiran, jeung sajabana. Eusina leubeut ku rupaning silib, sindir, siloka, simbul, jeung sasmita.

Dina ngalarapkeun papagon-papagon hirup téh, budak wajib narima jeung kudu taat tur tumut kana aturan ti kotot. Naon baé nu diajarkeun ku kolotna, mangka budak kudu daék nurut, teu meunang mungpang. Mun aya budak anu wani-wani nambalang atawa mungpang kana naséhat-naséhat, piwejang sarta wurukan ti nu jadi kolot, éta budak sok disebut sasar pikir, budak wangkelang, budak bonto­ngor, budak bangkar warah, budak teu nyaho di kanyaah kolot, jeung sajabana.

Ari sipating budak, kapan masih polos téa. Adat-adatanana éstuning bawaan ti kodratna mah eusianeun kénéh. Mun rék ngarobah adat budak sangkan jadi jelema cageur, bageur, bener, singer, jeung pinter téh nya ku kolotna. Mun téa mah kolotna geus béak déngkak méré atikan jeung didikan ka nu jadi anak, tapi éta budak masih kénéh teu bisa robah adat, nya dalah dikumaha atuh. Antuknya sok lahlahan nyebut “Ah da geus kitu wé meu­reun takdirna.”

Konsép atikan kolot baheula, najan bisa waé can paamprok jeung ajaran Islam, tapi geuning dina enas-enasna mah geus ngamalkeun ajaran Islam. Contona lebah konsép “Amar ma’ruf nahiy munkar”, kapan kolot urang, Karuhun Sunda geus wawuh jeung éta konsép. Aya ajaran panyaram lampah salah jeung pangjurung atawa papatah pikeun lampah bener, nu nyampak dina babasan jeung paribasa. Upamana dina lebah nyaram lampah salah, dina paribasa nyampak mangpirang-pirang conto paribasa anu eusina nyaram. Saperti: Utah biwir nyiru rombéngeun, ulah gindi pikir belang bayah, ulah kabawa ku sakaba-kaba, ulah cul dogdog tinggal igel, ulah nangkeup mawa eunyeuh, jeung sajabana. Kitu deui dina lebah nitah milampah hadé, kapan réa babasan jeung paribasa nu eusina nitah migawé bener atawa rupa-rupa kahadéan. Saperti: kudu hadé gogog hadé tagog, kudu leuleus jeujeur liat tali, kudu ngadék sacékna nilas saplasna, kudu landung kandungan laer aisan, jeung réa-réa deui.

Ari nu boga kawajiban nepikeun papagon-papagon hirup jeung rupaning atikan lian ti kolot téh nyaéta guru jeung ratu (pamaréntah). Lantaran nya maranéhna pisan nu geus loba luangna dina kahirupan, geus loba pang­alaman hirup, jeung nyaho pait peuheurna hirup. Tapi pikeun budak mah, peran kolot pisan anu kacida dominan mah, sabab nu di imah ngatik jeung ngadidik budak sacara langsung téh kolot. Ari nu disebut kolot téh, bisa indung jeung bapa, bisa nini-aki, atawa buyut urang. Tegesna mah saha baé anu aya patalina jeung pakuat-pakaitna nasab tur némbongkeun kanyaahna ka budak téa. Ku lantaran kolot téh jadi sumber atikan pikeun budak, atuh sagala réngkak jeung paripolahna téh sawadina jadi conto tuladeun budak. Aturan bebeneran anu ceuk ukuran kolot kudu kitu, nya budak gé nurutan kudu kitu.

Kolot urang baheula, saréngkak jeung saparipolahna téh éstuning tarapti jeung ati-ati. Lebah nerapkeun ajaran atawa atikan ka budak tara ku cara togmol atawa langsung nerag. Tapi sok dibalibirkeun ku rupaning dongéng-dongéng pieunteungeun, dongéng-dongéng bangsa jurig jeung dedemit, atawa ku nyieun aturan-aturan panyaram nu disebut PAMALI.

Kecap pamali nurutkeun Kamus Umum Basa Sunda LBSS (1994) mah cenah sagala hal anu sok aya matakna nurutkeun kapercayaan karuhun, saperti ulah sok lalangiran, pamali! matak ditinggalkeun maot ku indung; ulah sok diuk dina lawang panto, pamali! matak nongtot jodo. Ari cék RA Danadibrata mah nu disebut pamali téh nyaéta larangan sepuh urang anu maksudna teu meunang ngalakukeun hiji pagawéan lantaran sok aya matakna, upamana lalaki teu meunang nyekel asiwung pamali matak peluh; ngomé béas pamali bisi dijual ka oa; nu keur reuneuh teu meunang ngadahar intip pamali bisi bali orok kaluarna hésé; nu keur reuneuh teu meunang ngadabar tutut pamali bisi tunduh dina waktu keur ngalahirkeun jsb. Sedengkeun R.Satjadibrata mah nerangkeun harti pamali téh nyaéta larangan karuhun, upamana ulah nyoo seuneu, ulah nyoo béas, ulah nginjeum jarum tipeuting jsb.

Cindekna pamali téh sarupaning pantrangan-pan­trangan anu kudu dijauhan, anu teu meunang dipilampah, sabab lamun dirémpak bakal nimbulkeun mamala. Jadi mun budak rék milampah hiji pagawéan anu teu parok jeung aturan kolot, kolot urang baheula cukup nyebut “teu meunang, pamali, bisi matak anu…” Ku kitu gé, budak téh sok tara loba tatanya deui, éstuning nurut wé da maksudna kalawan lantip tur surti ku kolotna geus dibéjaan. Basana gé cukup ku “Ulah kitu sabab bisi kitu”. Eusina siga nu nyingsieunan, padahal disatukangeun lalangsé éta panyaram téh aya maksud anu nyamuni, anu kudu disurahan, anu kudu dipikiran deui. Tah bakal kaharti jeung kabukana rasiah éta silib, sindir atawa siloka dina éta kapamalian téh lamun budakna geus jadi jelema sawawa, geus mikir déwasa, geus loba luangna.

Upama dipikir saliwatan mah asa anéh, naha ari kolot-kolot urang baheula ka nu jadi anak téh sok loba pisan nyaram atawa mantrang? Jeung mantrang atawa nyaram­na téh ngan wungkul ka barudak deuih, da ka anu geus sawawa mah tara, komo ka nu geus laki rabi mah tara pisan. Geura wé, cenah dahar itu teu meunang, pamali; dahar ieu teu meunang, pamali. Kitu deui ngalakukeun itu pamali, ngalakukeun ieu pamali. Sigana téh ampuh pisan, cukup ku nyebut pamali gé, ku budak kudu digugu jeung tara aya nu wani mungpang.

Kaalaman ku sorangan, baheula, jaman keur budak, boh ku indung bapa, boh ku nini aki sok remen ditegor pamali téh. Upamana waktu meuncit hayam, biasana rék lebaran. Budak mah cenah teu meunang dahar cékér hayam, pamali, da bisi tulisanana goréng siga cékér hayam. Atawa budak mah teu meunang ngadahar tunggir, pamali sabab bisi engkéna dipangnunggirkeun. Kitu deui bagian hulu hayam, budak teu meunang ngadahar hulu/ otak hayam, pamali da bisi huisan. Anu matak keuheul mah lebah bagéan ati hayam, da puguh ngeungeunahna, budak dicaram, teu meunang ngadahar ati hayam, sabab cenah bisi jadi matak guranyih atawa bakal loba kasusah.

Conto séjénna pantrangan kapamalian nu ditibankeun ka barudak téh, utamana nu patali jeung daharéun. Saperti, teu meunang ngadahar cau sisina, sabab matak kasingsal; teu meunang dahar jantung, sabab matak jantungeun; teu meunang ngadahar cau démpét, sabab bisi engkéna matak boga anak démpét; teu meunang beuki dahar suung, sabab bisi engkéna suungeun; teu meunang dahar lopang, sabab matak belet; ulah beuki iwung awi gedé, matak édan awi cawang; ulah ngadahar buah urut sésa kalong, sabab matak rodék/burung susu.

Aya deui panyaraman anu patali jeung pagawéan diantarana: ulah meuleum batok, matak nyeri tuur; ulah meuleum daun cau baseuh, matak bau kélék; ulah meuleum suluh ti puhuna, matak malarat pakokolot, jst.

Sakabéh panyaraman-panyaraman di luhur anu kasebut kapamalian téa, lamun dipikir saliwat mah siga nu teungteuingeun kolot urang téh. Hawek wé sugan mah, rupaning kadaharan anu cék rarasaan mah ngeunah tur dipikahayang ku budak, bet sagala dicaram. Padahal lamun disurahan kalawan lantip tur surti, bréh wé kapanggih maksudna.

Apanan kolot mah ngatik ka barudak téh ngarah nurut tur nerap, sarta dimana geus sawawa atawa jadi kolot deui, rupaning ajaran téh diamalkeun. Tétéla geuning aya maksud di satukangeun lalangsé kecap pamali téh. Di dinya nyampak ajaran tradisional nu kudu disurahan kalawan wijaksana. Kolot urang baheula nyaram soténan maksudna sangkan urang ulah boga sifat hawek, sagala di dahar teu inget ka batur. Kapan pangawakan budak mah kawatesan­an, mangka dimana dahar gé kudu diukuranan ulah sagala hayang, ulah sagala didahar, nepi ka matak méakkeun batur. Kitu deui pantrangan-pantrangan nu patali jeung maké tur ngagunakeun tutuwuhan atawa sasatoan. Sasatna lain teu meunang tapi ngatur sangkan ulah dibéakeun. Jantung cau upamana, kapan éta téh pibabakaleun buah cau, lamun jantungna diala terus dipaké kadaharan samemena, meureun moal jadi buah. Atuh moal aya buah cau. Suung ogé kapan jaman harita mah teu dipelak, tapi jadi ku sorangan. Mun terus diala sarta dijadikeun kadaharan kalawan teu maké aturan, meureun gancang béakna. Tah éta téh hiji gambaran yén kolot urang baheula mah wijaksana jeung nyaah ka alam sabudeureun. Sagala nu nyampak di alam téh keur manusa, tapi teu meunang sagawayah maké jeung ngagunakeunana, kudu maké aturan. Ku aturan nu sifatna teu tinulis saperti pamali téa ge geus cukup, da masrakat harita kukuh pengkuh, tuhu jeung taat disiplin kana aturan nu geus dijieunna.

Kecap pamali ogé tétéla ampuh pikeun ngaraksa jeung ngariksa kalumangsungan lingkungan alam sabudeureun. Kecap pamali bisa nyegah pagawéan anu bakal ngabalukar­keun ruksakna lingkungan. Upamana pikeun ngaraksa jeung ngariksa leuweung, masarakat Sunda buhun, kolot urang baheula, nyieun aturan mana leuweung anu meunang disaba, jeung mana leuweung anu teu meunang disaba. Nya aya aturan nu ngabagi babagian leuweung jadi leuweung larangan jeung leuweung tutupan nu dipahing diganggu, komo deui diruksak mah. Ngan wungkul leuweung nu teu kaasup leuweung larangan jeung leuweung tutupan anu meunang disaba sarta dicokot mangpaatna. Jadi, asup ka leuweung tutupan jeung leuweung larangan mah pamali pisan, sabab mun dirémpak bakal nimbulkeun mamala. leu téh éstuning wijaksana jeung cerdas, sabab geuningan karuhun urang, kolot baheula geus ngalaksanakeun konsép konservasi leuweung anu ngalestarikeun leuweung katut pangeusina. Kaharti ku akal, kapan nya leuweung nu jadi sumber nyimpen cai jeung nyegah tina bencana alam banjir atawa longsor téh. Sabab mun leuweungna ruksak, sumber cai jeung sumber alam, flora katut fauna nu aya di leuweung bakal ruksak nepi ka béakna.

Aya conto séjén anu patali jeung ngatur, ngajaga, ngaraksa jeung ngariksa tutuwuhan nu nyampak di alam. Upamana dina lebah nuar tatangkalan, boh kai, boh awi. Karuhun urang pantrang ngalakukeun dina 2 poé nu dianggap sakral nyaéta poé Salasa jeung poé Jumaah. Naon sababna? Kapan poé Salasa téh sok dipaké poé pasar, ari poé Jumaah, kapan poé ibadah umat Islam, ngalaksanakeun sholat Jum’ah. Lamun unggal poé dina saminggu di­wenang­keun kitu waé nuar awi atawa kai, meureun bakal béak sagala tatangkalan téh, pangpangna ari awi jeung kai mah sok dipaké bahan keur nyieun imah. Pon kitu deui dina cara nuar awi, teu meunang sagawayah tapi kudu dipilih tina dapuran awi anu pangjerona, anu umur awina geus kolot, sabab lamun nu ngorana dituaran atuh bakal tumpur. Dina ngala kawung ogé, anu méh saban bagian ngabogaan mangpaat, karuhun urang teu sagawayah ngagasab tangkal kawung, tapi diatur ku tata titi nu rintih maké upacara adat, ngahoramat kanu dianggap ngageu­geuh­na. Balukarna tara aya tangkal kawung nu wani-wani diruksak, malah diraksa jeung diriksa da ngahasilkeun lahang pigulaeun. Kitu deui cara melak pepelakan, cara paré di sawah atawa di huma teu sagawayah, tapi diatur ku papagon-papagon adat tradisi, ku cara maké upacara adat.

Lian ti kapamalian, pikeun ngaraksa jeung ngariksa lingkungan alam sabudeureun, pangpangna tempat dimana nyampak sumber huluwotan cai, anu biasana mah sok dibarung ku ayana tatangkalan kai anu galedé, kolot urang baheula nyieun aturan atawa papagon ku cara nyebutkeun yén éta tempat téh SANGET. Ari sanget téh hartina dina éta tempat aya sabangsaning jurig atawa dedemit anu ngageugeuh. Lamun digunasika atawa diganggu komo deui diruksak mah, tangtu jurig nu ngageugeuh éta tempat bakal mawa mamala. Ku cara kitu gé éta tempat téh aman, tara aya nu wani-wani ngadatang­an, sok komo ngaruksak atawa nuar kaina mah. Harita mah dikitukeun téh percaya wé. Ku aturan ayana jurig nu ngageugeuh nepi ka meunang sebutan sanget téa, sumber-sumber alam nu nyampak di dinya jadi aman. Sirah cai atawa huluwotan cai teu diganggu, kitu deui tatangkalan­ana ogé aman. Sabalikna lamun éta sumber cai jeung kaina diruksak ku cara dibabad dituaran, geus tangtu caina bakal orot, malah nepi ka saatna pisan gé teu mustahil.

Perkara percaya ka sabangsaning jurig atawa siluman jeung bangsa dedemit téh memang ampuh pikeun ngajaga, ngaraksa jeung ngariksa lingkungan alam sabudeureun, lain baé ngariksa tutuwuhan tapi deuih jeung sasatoana ogé. Contona lauk cai. Di daerah Kuningan, aya sabangsa lauk kancra purba, anu ngan aya hiji-hijina di Kuningan wungkul. Ti baheula nepi ka ayeuna tetep langgeng lestari, sabab teu aya nu wani-wani ngala, komo nepi ka ngadahar laukna mah. Padahal éta téh jenis lauk nu kaasup langka tur teu nutup kamungkinan saenyana mah mun didahar gé matak ngeunah. Tapi ku lantaran diterapan aturan buhun ti karuhun Sunda SANGET téa, éta lauk tetep abadi malah ngalobaan, tur ekosistemna ogé dipiarajeung dipusti-pusti, henteu diganggu. Kiwari éta lauk tara aya nu wani ngala, tapi ukur dipaké objék wisata di Taman Pemandian Air Cigugur Kuningan.

Tétéla geuningan, karuhun urang, kolot baheula, leuwih wijaksana jeung leuwih cerdas lebah ngaraksa jeung ngariksa lingkungan téh cukup ku papagon jeung aturan anu teu tinulis: PAMALI jeung SANGET. Hasilna nyugemakéun tur ditarurut deuih. Ari ayeuna kumaha? Manusa alam kiwari, anu cenah sok disebut jaman modéren dina nyangharéupan lingkungan alam sabudeureun beunang disebut kabalinger, da geuning alam téh diruksak, diéksploitasi jeung digunasika, nepi ka ruksakna. Atuh wawalesna téh nya bencana alam jeung bencana kamanusaan. Banjir, longsor, caah déngdéng, kalaparan, tigerat cai, hawa nyongkab panas, jeung sajabana.

Sigana, urang nu hirup di alam kiwari kudu ngimpleng mikiran deui papagon-papagon kolot baheula nu geus puguh benerna jeung puguh hadéna, lebah miara jeung ngalestarikeun alam mah. Ulah aya basa katinggaleun jaman, atawa dianggap kuno. Sapanjang aya mangpaatna jeung gedé gunana keur kahirupan, naon salahna mun éta papagon-papagon kolot baheula téh ditulad. Paling copelna, dipaké eunteung pikeun mangsa pikaharéupeun, supaya anak incu generasi sapandeurieun urang salamet.

Mangga nyanggakeun…! Wallahu ‘alam bishawab…

Cag!

Éséy Cécé Hidayat. Dimuat dina Majalah Cupumanik/Désémber 2007

Warung Amazon
Pampers Sensitive Baby Wipes Refills, 192-Count Packages, Pack of Four (768 wipes)

Telat Sabulan

Kampung Bojong Kenyot, Desa Legok hanseur, di wewengkon Jatihandap nu karek 2 bulan asup listrik, beurang eta meuni gujrud pisan. Bejana, Kang Maman sura-seuri tuluy luluncatan teu puguh-puguh. Jigana bagja luar biasa! Kang Maman kikituan teh, kulantaran, atoh sanggeus 5 taun nungguan teu namper-namper, Eti “si gadis jujur” nu ayeuna geus jadi pamajikanna reuneuh.

Teh Eti: “Akang, Eti pan terang hamil teh ngetesna nganggo alat nu digaleuh ti apotik cap oray ngabeulit geulas tea. Amih pastina, kedah marios ka
puskesmas. Omat tong bebeja ka sasaha heula nya kang!? sa acan puguh katerangan ti dokter? Bisi teu jadi deui pan era geus diomong-omong ka
batur! Eta si Bleki, anak anjing piaraan urang tong dibejaan oge kang…”

Kang Maman: “Puguh we darling, papah moal beja-beja ka sasaha heula ari can meunang katerangan ti professor mah.”

Teu lila, aya nu keketrok di panto hareup. Teh Eti ngincig muka lawang panto. Sihoreng petugas PLN nu mere tagihan jeung denda tunggakan
rekening listrik bulan kamari nu can dibayar.

Tukang Rekening PLN: “Ibu sudah telat satu bulan ya?”Teh Eti: “Bapa terang ti saha? …Akaaaaang. ..kadieu geura! yeuh aya nu apaleun rahasia tea!”

Kang Maman: “Hag siah?…kumaha bapa tiasa uninga tos telat sasasih sagala?

Tukang Rekening PLN: “Semua tercatat di kantor kami, Pak.”

Kang Maman beuki rieut: “Tercatat? Mangga ari kitu mah, enjing abdi ka kantor bapa. Urang bereskeun perkawis ieu. Omat tong wawar ka sasaha
nya pa?!”

Isukna…

Pok Kang Maman bari semu ambek: “Kumaha sih bet PLN bisa nyaho rahasia rumah tangga kuring?”

Karyawan PLN: “Ya tahu dong, lha wong ada catatannya pada kami lho pak!”

Kang Maman: “Jadi kuring kudu kumaha atuh, amih berita ieu tong nyebar jeung bisa dirahasiakeun ku PLN?”

Karyawan PLN: “Ya mesti bayar dong Pak!”

Kang Maman (anjritt urang diperes yeuh?!): “Mun teu daek mayar, kumaha?”

Karyawan PLN: “Ya punya Bapak terpaksa kami putus…”

Kang Maman: “Gusti! Diputus? Dugi ka kituna? Atuh kumaha engke pamajikan sayah, karunya Pa?

Karyawan PLN: “Kan masih bisa pakai lilin.”

Kang Maman (ngahuleung) : “@?#!!*&%$????”

http://ayadila.wordpress.com
Warung Amazon.com
Honest FaceAlice's Theme20 In 10: Digital Collection [Amazon Exclusive]Let The RiverrunRelaxation Sampler

Thursday 11 March 2010

Sarsilah Ngaran Patempatan Di Tatar Sunda

Alice's Theme


Oléh-oléh Priangan dilingkung gunung

Majalaya, Soréang, Banjaran Bandung…


Sempalan lagu “Borondong Garing” di luhur téh ngandung déskripsi sawatara ngaran tempat nu aya di Tatar Sunda. Demi nataan ngaran-ngaran tempat téh ilaharna sok disebut toponimi. Nurutkeun kajian folklore, toponimi téh bagian tina élmu onomastika (onomastics), anu ulikanana ngawengku di antarana baé: méré ngaran jalan, ngaran atawa jujuluk jalma, ngaran kadaharan, ngaran bubuahan kaasup asal-usul (legénda) ngaran hiji tempat dumasar kana ’sajarah’ ngajanggélékna.

Nataan ngaran tempat tangtu bakal loba rambat kamaléna lantaran ngajujut ngaran tempat mah teu cumpon ku nyawang ngan tina hiji aspék baé. Nya sawadina kudu dijujut deuih rupa-rupa informasi nu nyampak disatukangeun kaayaan éta tempat. Kumaha pakuat-pakaitna antara ngaran tempat jeung éta informasi? Ilustrasi di handap saeutikna baris méré gambaran anu écés.

Upamana, mun ti Subang rék ka Bandungkeun urang tangtu bakal ngaliwatan Tanjakan Émén. Éta tempat téh pernahna di kebon entéh, méméh gerbang Tangkuban Parahu. Mun dititenan éta ngaran tempat téh ngandung sababaraha informasi. Kahiji, pangna disebutkeun Tanjakan Émén nurutkeun setting fisikal (morfogéologis atawa kontur permukaan bumi) lantaran éta jalan téh nanjak (nanjeur). Kadua, di éta tanjakan téh nurutkeun setting sosial, cék sakaol mah (kira-kira taun 70-an) kungsi aya kajadian nu matak geunjleung. Di éta tempat, kungsi aya supir ompréngan Bandung-Subang cilaka, ngan duka alatan tabrakan duka tigebrus, nepi ka maotna. Ngaranna Émén. Ari cék mitos (setting kultural), lamun nu rék ngaliwat ka éta tempat kudu ngalungkeun roko ngarah salamet.

Kasus-kasus modél kitu téh bisa baé kapanggih di unggal tempat. Tina rupa-rupa informasi nu diébréhkeun dina ilustrasi téh tétéla ngaran tempat téh ngurung kana aspék-aspék fisikal, sosial jeung kultural ngeunaan éta tempat.

Mun dijujut, di urang (Tatar Sunda) teu saeutik ngaran tempat nu diasosiasikeun jeung rupa-rupa talajak alam (setting fisikal) nu pernah aya. Aya sababaraha pola nu maneuh raket jeung asosiasi, biasana ku cara matalikeun ngaran tempat jeung talajak alam téa. Éta pola téh bisa dicirian ku: kahiji, pola linier nyaéta ngaran tempat sacara langsung diadaptasi tina talajak alam. Demi talajak alam téh bisa ngawengku aspék hidrologis, aspék morfogéologis (kontur permukaan taneuh) jeung aspék biologis. Ari nu dimaksud pola nu kadua nyaéta ngaran tempat nu dicokot tina dua atawa leuwih boh talajak alam boh aspék sosiokultural dibarungkeun jadi hiji ngaran (konsép).

Ngaran patempatan nu ngindung kana aspék hidrologis di urang mah teu wudu beungharna. Mun cek istilah Karl A. Witfogel (urang Jerman) mah urang Sunda téh kakolomkeun kana hydrolic society, masarakat nu teu leupas tina cai. Ari kituna mah geus pada-pada maphum yén tanah Sunda téh cenah kawentar daérah nu subur ma’mur. Ari salasahiji ciri suburna taneuh téh nyaéta ku cur-corna cai. Ceuk nu resep heureuy téa mah cenah diciptakeunana Tatar Sunda ku Gusti Alloh téh ngadamelna ogé bari “marahmay, tur imut ngagelenyu”.

Geura urang guar, aspek hidrologis nu patali jeung pola linier, ngaran Andir upamana. Éta kecap téh seuhseuhanana mah kalawan torojogan diadaptasi tina talajak alam aspék hidrologis, anu saharti jeung huluwotan (springs), séké atawa cinyusu. Disawang tina jihat sajarah, munasabah Andir (lebah Bandara Husen Sastranegara) téh baheulana teu bina ti sumur. Ku lantaran éta tempat téh subur ku cai, Andir téh harita jadi tempat anu kagiridig. Jadi tempat pangimpungan jalma-jalma nu lumampah jauh boh nu badarat boh nu tumpak kuda pikeun ngaso jeung ngaleungitkeun hanaang. Lila-lila mah éta tempat téh jadi ramé, jadi pangjugjugan ti mana-mana. Nilik kana talajak alam nu aya di tatar Sunda, bawirasa mun di unggal tempat aya lembur nu dingaranan Andir. Di éta tempat bakal manggihan kalawan langsung aspék hidrologis anu disebut cinyusu, séké nu pernahna di suku gunung atawa lamping. Conto pola linier nu pakait jeung aspek hidrologis séjénna upamana ngaran: Empang, Parigi, Dano, Bendungan; Léngkong; Parung; Dermaga, jsté.

Ari pola nu kadua, lantaran gabungan téa tina dua aspek atawa leuwih (aspek hidrologis jeung aspék séjén kaasup rupaning istilah) di antarana: ci(cai): Ci-malaka; séké: Sékéloa; leuwi: Leuwidaun; curug: Curugsigay; bantar: Bantarmara; muara: Muararajeun; balong: Balonggedé; sawah: Sawahkurung; parakan: Parakansaat; situ: Situaksan; émpang: Émpangsari; solokan: Solokanjeruk; kali: Kalipucang; karang: Karangnini; ranca/rawa: Rancapurut, Rawa- badak; sagara: Sagaraanakan; sumur: Sumurbarang; talaga: Talagawarna; tambak: Tambaksari; lebak: Lebaksiuh; parigi: Parigimulya jrrd.

Tah lebah akumulasi tina ngaran-ngaran tempat di Tatar Sunda nu ditataan di luhur, bawirasa mun diproséntasekeun téh tangtu bakal didominasi ku ngaran nu dimimitian ku kecap ci. Naon sababna? Perlu aya panalungtikan nu leuwih jero.

Lian ti aspék hidrologis, ngaran tempat téh sok dipatalikeun ogé jeung aspék morfogéologis (dumasar kana kontur permukaan bumi) deuih. Ari pola linier nu patali jeung aspek morfogeologis di antarana: Punclut/Penclut, Legok, Tegal, Talun; Genténg jsté. Sedengkeun pola nu ngindung ka nu kadua Lemah Neundeut, upamana. Éta ngaran téh diadaptasi tina kaayaan lemah (taneuh) anu neundeut akibat ayana rohang di jero taneuh anu kosong (téktonik) nu ahirna ngareunteutkeun struktur taneuh. Conto-conto séjénna ngaran tempat nu diadaptasi tina aspék morfogéologis nu ngindung kana pola nu kadua, upamana baé: tina kecap tegal jadi ngaran Tegalkalong; kebon: Kebonjukut; cadas: Cadasngampar; pasir: Pasirjati; batu: Baturéok; guha: Guhapawon; legok: Legokhuni; bojong: Bojongméron; ujung: Ujungkulon; geger: Gegerkalong; tanjung: Tanjungsari; pulo: Pulomajeti, jrrd.

Kasus nu spésifik, deskripsi ngaran tempat nu patali jeung aspék morfogéologis bakal leubeut kapanggih di daérah pakidulan Tatar Sunda nu manjang ka tebéh wétan. Éta tempat téh mangrupa kawasan pagunungan anu katelah Southern Mountains, nu nuduhkeun hiji daérah pagunungan (non vulkanik). Tina kontur taneuh modél kitu munasabah mun di éta tempat loba nu dicokot tina talajak alam. Kota Tasikmalaya, apan salah sahiji cirina loba ngaran tempat nu maké ngaran gunung, nepi ka sohor ku jujuluk the ten thousand hill of Tasikmalaya. Kesan pernah ayana talajak alam modél kitu téh bisa diidentifikasi ngaliwatan ngaran tempat nu maké kecap gunung. Upamana bagian wilayah kota nu dibéré ngaran: Gunung sabeulah, Gunung lipung, Gunungroay, Gunung sari, Gunung gadog, Gunung pereng, Gunung awi, Gunung jambé, Gunung putat, Gunung Ki-Cau, Gunung Pongpok jrrd.

Sedengkeun aspek biologis sok dipatalikeun jeung lingkungan alam (sistem ékologis) nu aya di sabudeureunnana. Ngaran tempat biasana dicirian atawa ngarujuk kana aspek flora jeung fauna. Upamana flora, nyaéta tangkal nu aya atawa nu hirup di éta tempat. Geura urang pedar nu patali jeung pola linier dina aspek biologis. Upamana ngaran Kosambi. Mungkin baé éta tempat téh harita mah can boga ngaran. Pikeun kapentingan nuduhkeun éta tempat, kabeneran deuih di dinya téh aya tangkal kosambi nya tuluy ditarelah baé ngaran Kosambi, malah nepi ka ayeuna. Di tatar Sunda bawirasa asa loba pisan ngaran tempat nu maké ngaran tutuwuhan/tangkal tina pola linier. Geura urang tataan ngaran-ngaranna, saperti: Garut, Bayongbong, Sentul, Kosar, Katapang, Dangdeur, Calingcing, Dukuh, Rambutan, Balingbing, Cangkuang, Baros, Loa, Menteng, Bintaro, Bencoy, Jati, Paséh, Kopo, Kirisik, Haramay, Petir, Kawista, Kroya, Gorda(h), Gempol; Gandasoli; Gambir; Gadog, Jamblang, Jambu, Jampang, Darangdan, Bugel, Bihbul. Gombong, jrrd.

Demi pola nu kadua, nya eta Haurkonéng, Haur Pancuh, Haur Pugur, Buahdua, Warudoyong, Kalapanunggal, Kasomalang, Kiaracondong, Gintunglempeng, Jatitujuh, Kawungluwuk, Pakuhaji, Kadungora, Rengasdengklok, jrrd. Kaasup ngaran tempat séjénna, Dungusmaung (dungus atawa rungkun; maung), Leuweungtiis (leuweung; tiis (aspék klimatologis)), Pengkolan Asem, Warung Togé, Leuwilaisah, jrrd.

Kumaha ari ngaran tempat nu dicokot tina aspék sosial? Ngaran Banceuy (lebah alun-alun Bandung beulah kalér) upamana. Banceuy téh sacara étimologis ngabogaan harti kompléks kuda, kaasup istal jeung nu ngurusna. Ieu patempatan téh gelarna sabada aya jalan raya pos (Grote Postweg) nu ngembat ti Anyer ka Panarukan téa. Ieu Banceuy téh sok dipaké tempat pangreureuhan atawa bagantina kuda pikeun kapentingan transportasi jeung kaperluan pos (pasuratan) harita. Mun aya surat atawa barang ti Batawi kudu dianteurkeun ka Semarang, nya tangtu baé moal kuateun mun kudu meleter kuda hiji nepi ka Semarang. Munasabah pisan upama ngaran Banceuy téh aya méh di tempat (kota) nu kaliwatan ku éta jalan.

Conto séjén, Balubur. Apan éta ogé teu leupas tina aspék sosial jaman pangawulaan. Harita balubur téh ngaran tempat aya dina kakawasaan bupati (boga hak istiméwa). Mun cara ayeuna mah meureun sarua jeung kompléks perumahan pejabat (para menak) kabupatén. Conto séjénna nu patali jaman pangawulaan: Patrol, Karéés, Régol, Pamager sari, Pungkur jsté. Atuh ngaran-ngaran nu maké kecap kekebonan luyu jeung tangkal nu dipelakna (lelewek Bandung), upamana: Kebon Kalapa, Kebon Jukut, Kebon Kawung jrrd. éta ogé teu leupas tina aspék sosial harita. Kebon kopi di Ciaruteun (Bogor), apan teu leupas tina sétting sosial malah kaasup setting kultural, nyaéta tempat dkapanggihna prasasti batutulis Kebon Kopi. Éta tempat téh ngait kana jaman ‘tanam paksa’ Culturstelsel nu ngawajibkeun masarakatna marelak kopi. Harita leuweung dibabad pikeun dijadikeun kebon kopi. Nepi ka ayeuna éta tempat téh nelah kampung Kebon kopi. Titinggal cultur stelsel téh, nu abadi nepi ka kiwari sok dikarawihkeun, cenah:

Dengkleung déngdék, buah kopi raranggeuyan

Ingkeun anu déwék ulah pati diheureuyan.


Ari ngababad leuweung pikeun kapentingan pitempateun ilaharna sok disebut ngababakan. Mun rék ngababakan tara leupas sistem kapercayaan masarakatna ngeunaan hadé-goréngna hiji tempat. Tina sistem pangaweruh masyarakatna kana panataan patempatan nya lahir istilah-istilah topografi saperti: galudra ngupuk, pancuran emas, satria lalaku, kancah nangkub jsté. Tah lembur meunang muka anyar téh sok ditarelah wé kampung babakan.

Di Bandung gé apan sakitu ngaleuyana ngaran tempat nu maké kecap babakan, saperti Babakan Surabaya, Babakan Ciamis, Babakan Sumedang, Babakan Ciparay jsté. Éta ngaran-ngaran tempat téh raket pisan patalina jeung talajak sosial waktu ngadegkeun éta tempat. Babakan Surabaya upamana, dalit pisan jeung talajak sosial, ku kajadian dipindahkeunana instalasi militér, pabrik senjata/mesiu nu sok disebut Artillerie Contructie Winkel (ACW) ti Ngawi jeung Surabaya ka lelewek Kiaracondong. Ayeuna mah éta pabrik senjata téh katelah PINDAD. Ti dinya loba pagawé ACW (urang Surabaya jeung Ngawi) nu pindah ngaradon “bedol désa” ka Tatar Sunda. Cék Haryoto Kunto, nya ti harita aya kacapangan dina wangun sisindiran keur ngageuhgeuykeun urang Jawa nu unina “Jawa Kowék dagang Apu, datang poék teu diaku”. Ieu geuhgeuyan téh lantaran loba “bedoler” datangna ka Bandung kapeutingan. Boa boa pedah naék spur “Si Kuik” kawasna mah, anu ngadided majuna jeung loba eureunna téa. Sadatangna ka Bandung, tuluy baé muka lembur, arimah-imah, nya katelah wé babakan Surabaya.

Masih cék Haryoto, aya talajak sosial anu unik sabudeureun kota Bandung harita. Bawirasa ayeuna ogé masih dipaké. Nyaéta sebutan ‘dayeuh’. Dayeuh téh mangrupa istilah anu populér pikeun ngarujuk kota Bandung. Jadi nyaba ka ‘dayeuh’ maksudna indit ka Bandung.

Ari sétting kultural nyaéta ngurung kana ngaran tempat nu dipatalikeun jeung unsur-unsur gagasan atawa ide saperti: aspék mitologi, folklore, sistem kapercayaan masarakatna. jsb. Najan dina émprona mah dalit jeung seting sosial. Saupama ngajujut ngaran tempat, teu kakobet ku cara boh setting fisikal, boh setting sosial nya tarékah pamungkas téh maké setting kultural. Lamun loba ngaran tempat/kota di tatar Sunda nu teu bisa dijujut maké perspéktif fisikal, nya wayahna kudu dibantuan ku mitologi, folklore jeung sistem kapercayaan. Majaléngka pan ngaitna téh jeung mitologi Nyi Rambut Kasih, Bandung nyantélna jeung carita legénda Sangkuriang, Sumedang jeung étimologi Insun Medal jste. Réa kénéh ungkabeun mah saperti Tanjakan Sahrudin? Dago Jawa? Selagedang? Gado Bangkong? Curug Pangantén? Gunung Tampomas? Gunung Galunggung? jrrd. Lebah dieu perlu metakeun jampé pamaké téh. Dina nyukcruk ngaran tempat, informasina téh biasana nyamuni disatukangeun budaya nu jadi bagian integral tina kahirupan masarakatna.

Nyukcruk sarsilah ngaran Plumbon, Karapyak, Palimanan jste. mun kurang-kurangna urang apal kana kasangtukang budaya, tangtu bakal lebeng, bakal poékkeun. Nya cara maluruhna, kahiji ku jalan mesék éta kecap sacara étimologis; nu kadua dipatalikeun jeung aspék sosial budaya jaman harita ngeunaan éta tempat, saperti conto kasus Tanjakan Émén di luhur.

Geura urang pesék, upamana Palimanan. Naon sababna bet dingaranan Palimanan? Singhoréng aya sasakalana. Kecap palimanan téh sacara étimologis asal kecap tina liman (Kawi) nu hartina gajah, dibéré rarangkén barung (konfiks) pa-an nu hartina tempat. Sabada dirarangkenan éta kecap ngandung harti tempat nu dicicingan ku gajah. Ceuk légégna mah komplék gajah.

Naha maké aya gajah di éta tempat? Demi kota Palimanan, aya di daérah bawahan karajaan Cirebon (Sultan Cirebon). Ari Sultan téh nya raja téa. Demi nu jadi raja harita, (patalina jeung kontéks sosiokultural mitis-magis) boga anggapan yén miara gajah (satwa kalangenan) mangrupa salahsahiji kasaktén anu gedé pisan pangaruhna kana kalungguhan jeung komara éta raja. Nurutkeun B. Anderson dina seuhseuhanana tradisi pikiran politik Jawa (Sunda) kacida muhit jeung mentingkeunana kana kamampuh museurkeun kasaktén. Tah lebah miara satwa di lingkungan karaton/karajaan, dianggap bisa népakeun karakter nu sarua ka raja. Mawat gajah (salaku mitos) dipercaya bisa ngalambangkeun kaagungan, kakuatan sarta kasaktén éta raja/sultan.

Tina pedaran di luhur, katitén yén ngaran-ngaran pilemburan husus di Tatar Sunda teu sagawayah. Unggal ngaran tempat téh ngabogaan kasangtukang kasajarahan (sasakala) nu patali jeung setting fisikal, setting sosial jeung setting kultural. Nya kekecapan karuhun urang yén lembur matuh, dayeuh maneuh banjar karang pamidangan téh ninggang dina kekecrék. ***

Tina Cupumanik No.17/2004



Monday 18 January 2010

Heurin ku Létah



Paribasa heurin ku létah dina basa Sunda ngagambarkeun jalma anu henteu laluasa nepikeun kereteging atina ku rupa-rupa sabab. Bisa jadi ku sabab rék barangpénta sieun dipersabenan. Bisa jadi ku sabab ngarasa éra, henteu kaduga da ngarasa manéhna mah lain jalma anu satata jeung anu diajak nyarita. Bisa jadi henteu wani ku sabab bisi disalahkeun, atawa dianggap teu merenah.

Dina éta paribasa digambarkeunana jalma anu rék nyarita henteu laluasa téh ku sabab sungutna kaheurinan ku létah, hartina pinuh ku létah nepi ka hésé rék nyarita. Biasana ku sabab henteu wani ngedalkeun kereteging atina da kahalangan ku rupa-rupa karémpan. Pangpangna lamun kudu nyarita di hareupeun gegedén. Urang Sunda mah geus ratus-ratus taun hirup biasa ngawula, akibat tina kungsi dijajah ti jaman Mataram dina abad ka-17. Lain baé basa Sunda gé disina nurutan basa Jawa ngagunakeun unggah-ungguhing bhasa atawa undak-usuk basa anu ngahaja dijieun pikeun ngabéda-bédakeun harkat jelema. Akibatna ana nyanghareupan gegedén atawa pangagung, henteu weléh ati-ati ari nyarita, bisi salah, sabab ceuk aturan undak-usuk basa mah salah nerapkeun kecap téh jadi dosa anu pohara gedéna, nepi ka dianggap dusun meledug nu jauh ka bedug.

Sanggeus jadi bagian nagara Républik Indonésia anu démokratis ogé, méntalitas sieun ku gegedén jeung pangagung, nepi ka ngarasa heurin ku létah, masih kénéh kandel. Lain baé nyanghareupan gegedén éksekutif tapi nyanghareupan gegedén législatif ogé sarua. Kitu deui ari nyanghareupan gegedén yudikatif.

Padahal apan gegedén législatif téh formalna mah wakil rahayat. Hartina jadi gegedénna téh ku lantaran dipilih ku rahayat. Tugasna satungtung jadi wakil rahayat téh apan mangnepikeun gerentesing ati rahayat anu diwakilanana, ngabéla kapentingan rahayat anu milihna. Sangkan terangeun kumaha saenyana kaayaan, kahayang jeung pikiran rahayat, para wakil rahayat téh kudu meunang asupan ti rahayat anu diwakilanana. Lamun rahayat sorangan henteu wani nepikeun pikiran jeung kahayang anu aya dina haténa, kumaha para wakil rahayat téa terangeunana kana kaayaan jeung kahayang nu diwakilanana. Lamun teu aya nu méré bahan-bahanna, kumaha wakil rahayat rék memperjuangkeunana? Kitu sotéh lamun urang percaya yén wakil rahayat téh maksudna rék memperjuangkeun nasib jeung kapentingan rahayat, hartina lamun para wakil rahayat téa terangeun kana tugasna jeung hayangeun ngalaksanakeunana.

Dina jaman kiwari anu rék ngipuk démokrasi, kawani nepikeun pikiran jeung kahayang téh jadi hak, malah kawajiban unggal warganagara. Ngan lamun warganagara wani jeung ngarasa bébas nepikeun kereteging atina jeung kahayangna, wakil rahayat bisa berjuang pikeun ngahontalna. Hartina lamun kasaksian yén para wakil rahayat henteu ngalaksanakeun kawajibanana ngabéla kepentingan rahayat, rahayat ulah rék ngarasa heurin ku létah negor wakilna. Ngan lamun ti dua pihakanana, nu ngawakilan jeung anu diwakilanana pada-pada niat babarengan ngabéla kepentingan bangsa jeung nagara (kaasup rahayatna), pamaréntahan baris jalan sakumaha mistina.

Nu jadi masalah di urang di Indonésia dina ngipuk démokrasi, rahayat henteu réa ilubiungna ku sabab sering ngarasa heurin ku létah, da tacan dibiasakeun nyarita bruk-brak di hareupeun pangagung, bubuhan geus lila teuing rahayat urang mah hirup di alam féodal. Anu kudu nurut baé kana paréntah kaum ménak anu jareneng, anu dianggap leuwih terang kana sagala hal anu patali jeung kahirupan pamaréntahan. Lamun nepikeun kereteging atina satarabasna sieun dibenduan, hég waé engké kahalangan réputasina dina kapangkatanana. Numatak (atawa mangkaning) urang Sunda mah pangsieuneunana leungiteun bisluit, da nganggap hirupna gumantung kana bisluit, sanajan sapoéna paling henteu maca ayat anu mangrupa jangji yén moal gumantung salian ti ka Allah paling henteu 17 kali. Dina prakna mah sieun kénéh ku dunungan anu sawenang-wenang manan ku Allah anu cenah Maha Kawasa tur Maha Welas Asih tur aya firmanNa anu nyaurkeun yén nya Anjeunna anu baris ngajamin rezeki mahlukNa.

Palebah dieu sidik yén ngajak sangkan wani nyarita bruk-brak, henteu heurin ku létah téh lain pagawéan gampang. Rahayat anu geus ti luluhur béh ditu kénéh sikepna kumaha kersa nu dibendo baé, henteu babari dirobah méntalna sangkan bisa nyarita tatag nepikeun pikiran jeung pamanggihna. Sangkan tatag nepikeun pikiranana, apan kudu dilatih ti leuleutik barudak téh dilatih nyusun pikiran, ngedalkeunana dina susunan kalimah anu rapih sarta ngagunakeun arguméntasi anu babari kahartieun ku nu diajak nyarita. Pangajaran nyarita di sakola jigana geus lila henteu mentingkeun hal éta. Nu matak lamun ngabandungan nu nyararita, asa tara puguh alangujurna, nu penting ramé kadéngéna. Di antara bangsa urang ayeuna timbul anggapan yén ngadu arguméntasi téh pacowong-cowong ngomong, patarik-tarik nyarita. Malah lamun perelu ditungtungan ku ngadu peureup jeung siku. Adegan anu adu jotos di gedong perwakilan rahayat geus sering kajadian.

Kudu ditéangan carana kumaha sangkan barudak urang ti leuleutik kénéh ulah diajar jeung dibiasakeun ngarasa heurin ku létah, tapi kudu diajar nyusun pikiran jeung nyusun arguméntasi pikeun rebut bener jeung ngabéla kapentingan balaréa. Démokrasi baris tumuwuh dina alam ngadu bebeneran ku pikiran jeung arguméntasi lain ku pacowong-cowong jeung paheuras-heuras genggerong, komo deui ku tonjok jeung jotos mah. Komo deui ku paréa-réa balad anu daraékeun ngarurug sarta nyaremkeun pihak anu henteu sapamadegan jeung dirina bari ngagunakeun ancaman jeung kakerasan mah.***

Sumber : http://ajip-rosidi.com

Basa Lisan jeung Tulisan



Lamun urang Sunda geus henteu ngagunakeun deui basa Sunda, basa Sunda baris disebut basa paéh cara basa Latén, Sangsakerta jeung Kawi. Lamun geus kitu naha aya kénéh nu disebut urang Sunda atawa (suku) bangsa Sunda? Lamun nyekel kana kacapangan “basa téh cicirén bangsa” tanwandé moal aya deui nu disebut urang Sunda atawa bangsa Sunda téh. Kuring kungsi nuduhkeun yén lamun nu dipimaksud ku bangsa di dinya téh sarua jeung nation, kaliru, da éta paribasa anu dipulung tina paribasa Malayu mah nuduhkeun orang berbangsa, nu hartina sarua jeung bangsawan. Harita mah ngan kaom bangsawan anu basana rapih, da kungsi diajar metakeunana luyu jeung aturan.

Tapi aya-henteuna urang Sunda mah mémang gumantung kana hirup-henteuna basa Sunda. Lamun basa Sunda kagolongkeun kana basa anu geus paéh, atuh urang Sunda gé baris henteu aya di kieuna deui. Ayana urang Sunda gumantung kana ayana basa Sunda. Tapi naha urang Sunda saladareun yén éksisténsina gumantung kana basa anu ku maranéhanana ayeuna henteu dianggap penting? Sabab ari kamurnian “darah” mah geus henteu bisa dicekel deui, bubuhan cék paribasa gé cinta mah buta (= lolong, lain danawa), lamun geus neundeun katineung sok tara tatanya asal-usulna deui. Ari gok, pruk wéh. Komo da ayeuna mah barogaeun anggapan yén cinta mah bébas. Jodo mah sok tara pancakaki.

Basa Sunda téh basa anu digunakeun ku urang Sunda sapopoé. Ayeuna masih sering kénéh digunakeun dina gunem-catur sapopoé, pangpangna di pilemburan. Di kota mah, urang Sunda umumna ngarasa leuwih “géngsi” lamun ngagunakeun basa Indonésia dalah di lingkungan kulawargana: jeung anakna, jeung salakina atawa pamajikanana.

Basa Sunda lain ngan dipaké gunem-catur sacara lisan baé. Tradisi maca jeung nulis dina basa Sunda geus mangabad-abad umurna. Naskah nu pangkunana asalna ti awal abad ka-16. Ditulis ku aksara anu ayeuna disebut aksara Sunda Kuna. Sabada dijajah ku Mataram, basa Sunda gé sok ditulis ku aksara Jawa (hanacaraka). Malah sabada aya sakola anu diadegkeun ku Walanda mah nya aksara Jawa anu diajarkeun téh, tapi disebut Aksara Sunda, nepi ka réa urang Sunda anu nyangka hanacaraka téh aksara Sunda pituin. Salian ti éta basa Sunda téh sok ditulis ku aksara Arab pégon atawa aksara Arab gundul. Ayeuna mah prah basa Sunda ditulisna maké aksara Latén. Saenyana basa Sunda ditulis ku aksara Latén téh kakara prak dina abad ka-19.

Naskah-naskah anu kapanggih di Tatar Sunda, lain ngan anu ditulis dina basa Sunda baé. Réa naskah anu ditulis dina basa Jawa jeung Malayu deuih, boh anu ditulis ku aksara Arab Pégon, aksara Jawa (hanacaraka), boh anu ditulis ku aksara Latén. Nuduhkeun yén urang Sunda sok maké basa séjén salian ti basana sorangan.

Cék para ahli pernaskahan, nu ditulis dina basa Sunda Kuna maké aksara Sunda Kuna téh henteu nepi ka 200 naskah jumlahna. Tur naskah anu sakitu téh réréana masih tacan kabaca ku ahlina, da di jagat gorombyangan anu sakieu legana téh anu bisaeun maca aksara Sunda Kuna ayeuna moal nepi ka 10 urang. Tur kabéhanana geus katalian ku pancén masing-masing nu taya patalina jeung naskah Sunda Kuna, ku kituna maca naskah Sunda Kuna mah henteu jadi pagawéanana sapopoé, da lamun manéhna museurkeun perhatian kana macaan naskah Sunda Kuna, moal bisaeun hirup. Bubuhan macaan naskah Sunda Kuna mah henteu bisa dijadikeun pacarian anu ngahasilkeun napakah.

Padahal éta naskah-naskah téh ditulisna dina dangdaunan anu geus disimpen leuwih ti saabad, réréana geus raruksak. Lamun nepi ka ancur téh, urang Sunda anu jadi ahliwaris éta naskah, lapur moal terangeun kana eusina. Mangkaning tina sawatara naskah anu geus kaburu dibaca sarta dibuka eusina ku para ahli, naskah-naskah Sunda Kuna téh marunel sabab réa ngaguar masalah étika nu ngagambarkeun palasipah hirup urang Sunda nu ayeuna geus tara kapanggih deui dina hirup nyata urang Sunda sapopoé.

Aya kaagul urang Jawa kana naskah-naskah basa Kawi anu disebut Jawa Kuna. Aya kaagul urang Bugis kana naskah La Galigo anu mangrupa épik nu pangpanjangna sadunya. Tapi tacan kadéngé aya urang Sunda anu agul ku naskah-naskah titinggal karuhunna. Da mun seug aya, tangtu baris ngusahakeun mukakeun naskah-naskah Sunda Kuna téa, paling henteu anu masih kénéh bisa dibaca. Antarana ku jalan ngusahakeun sangkan para ahlina anu ngan saeutik téa bisa junun nyanghareupan éta naskah.

Lamun naskah-naskah téa nepi ka ancur saméméh kabuka eusina, tangtu réa kakayaan ruhani urang Sunda anu milu sirna. Urang Sunda ayeuna henteu kabiruyungan terang kana eusina, kana warisan ruhani ti karuhunna. Padahal ngawaragadan macaan naskah-naskah Sunda Kuna téa moal nepi ka nyaruaan waragad pikeun upamana anu diancokeun pikeun nyieun proyék Kampung Sunda anu henteu puguh kumaha jadina. Ngan hanjakalna téh nyaéta, urang Sunda, para pajabat Sunda, boh di Pusat boh di Pémda, henteu aya anu neundeun minat pikeun terang kana warisan ruhani karuhunna anu disimpen dina naskah-naskah Sunda Kuna.

Sumber : http://ajip-rosidi.com